فیلم | تقوا در نهج‌البلاغه؛ رهایی از تعلقات دنیوی

محمدعلی انصاری، مفسر قرآن کریم در پنجمین قسمت از درس‌گفتار «امیر ملک سخن» که پیرامون سخنان امیرالمؤمنین(ع) می‌پردازد؛ می‌گوید:

در بررسی موضوعات مطرح شده در نهج‌البلاغه، یکی از مهم‌ترین و خاص‌ترین موضوعات، مفهوم تقوا است. امام علی(ع) در این زمینه به بحث و تحلیل می‌پردازند. توصیه‌های الهی به تقوا و کرامت اهل تقوا در کلام خداوند آمده است؛ چنان‌که در آیه «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ» به این موضوع اشاره شده است. ویژگی‌ها و صفات متقین نیز در آیات قرآن به وضوح بیان شده است. برای مثال، متقین کسانی هستند که به غیب ایمان دارند، نماز را برپا می‌دارند و زکات می‌دهند. این ویژگی‌ها به ما نگرشی کلی درباره تقوا ارائه می‌دهد.

در ترجمه‌های فارسی، برخی مترجمان تقوا را با واژه‌هایی چون «پرهیز» و «پروا» ترجمه کرده‌اند. واژه «تقوا» از ریشه «وقایة» به معنای حفظ و نگهداری است. در زبان عربی، وقتی این واژه صرف می‌شود، به معنای ترس و احتیاط نیز در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، تقوا به معنای توانمندی در حفظ خود از آسیب‌های درونی و بیرونی است. امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، تقوا را با این معنای لغوی توضیح داده و ابعاد آن را گسترش می‌دهند. ایشان حقایقی را درباره تقوا مطرح می‌کنند که پیش از آن در هیچ متنی مشاهده نشده است.

به عنوان مثال، امام می‌فرمایند: «و عِتقٌ مِن كُلِّ مَلَكَةٍ، و نَجاةٌ مِن كُلِّ هَلَكَةٍ»؛ بدین معنا که تقوا رهایی و آزادی از هر قید و بند است. این نکته حائز اهمیت است که نسبت بین فهم جامعه از تقوا و تعریفی که امام علی(ع) از آن ارائه می‌دهد، باید مورد توجه قرار گیرد. تقوایی که امیرالمؤمنین(ع) بیان می‌کند، به نوعی آزادی و رهایی از تعلقات دنیوی است. به عبارت دیگر، غلام همت آنم که زیر چرخ کبود، ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزاد است؛ این همان تقوای امیرالمؤمنین(ع) است که انسان را از هر عامل هلاکتی نجات می‌دهد.